Nie jest łatwo generalizować w temacie roślin szkodliwych i trujących dla żółwi. Nie łatwo również jest przedstawić precyzyjną i jednoznaczną ich listę. Trudność ta wynika z tego, że większość źródeł dotyczących tej problematyki bazuje na danych dotyczących ssaków, które są niewątpliwie lepiej poznane pod tym względem niż gady, ale ponadto mnogość źródeł podaje niejednokrotnie fragmentaryczne i niekiedy również stojące w sprzeczności ze sobą informacje.
Przykładowo wiele popularnych publikacji angielskojęzycznych wśród roślin trujących wymienia w kontekście żółwi jaskry (rodzaj Ranunculus). Sprawa jaskrów jest jednak co najmniej złożona, gdyż rodzaj ten obejmuje około osiemdziesięciu gatunków i źródła dotyczące toksyczności roslin, cały ów rodzaj zamieszczają na liście roślin niebezpiecznych, tymczasem wielu hodowców żółwi poświadczy, że ich gady zjadają niektóre gatunki jaskrów bez szkód dla swoich organizmów. Ponadto niektóre publikacje oparte na badaniach żółwi w ich naturalnych siedliskach, wskazują na to, iż w naturze żółwie stepowe odżywiają się przykładowo rośliną o nazwie Ceratocephalus falcatus zawierającą toksyczną ranunkulinę - substancję toksyczną zawartą również w jaskrach, a na stronach zawierających zdjęcia żółwi greckich w ich naturalnym środowisku zaobserwować można jak zjadają rosnące tam jaskry. W tym miejscu rodzi się pytanie czy odporność żółwi na toksynę zawartą w jaskrach dotyczy wszelkich gatunków z tego rodzaju, czy jedynie niektórych, bowiem mimo podawania na listach roślin trujących i szkodliwych rodzaju Ranunculus w wielu publikacjach, wiemy że przynajmniej niektóre nie są dla nich toksyczne. Pytanie to na razie pozostawiam bez odpowiedzi, ale uważam za konieczne uczynić pewne wyjaśnienie wobec pozostawienia dla bezpieczeństwa rodzaju Ranunculus na poniżej przedstawionej liście. Sprawę zdaje się częściowo wyjaśniać przypadek zatrucia żółwia dużymi ilościami jaskra, opisany przez Carla S. Hornfeldt' a, który sugeruje, że najbezpieczniej jest karmić żółwie roślinami, o których wiemy że nie są toksyczne dla innych zwierząt.
Sprawa toksyczności wielu roślin u żółwi przedstawia się zatem niekiedy inaczej niż w przypadku innych zwierząt, gdyż jak się okazuje żółwie niejednokrotnie zjadają bez szkody dla własnego organizmu rośliny trujące dla ssaków. Takimi roślinami są przykładowo, obok wspomnianych jaskrów: powój, wyka, wrotycz, oset, makowate czy „rodzima” dla żółwi stepowych Koelpinia linearis.
Odporność organizmów żółwi na niektóre roślinne toksyny nie oznacza bynajmniej że możemy podawać im wszelkie dostępne gatunki, gdyż istnieją takie, przed kontaktem z którymi należy chronić żółwia. Wiele z wymienionych poniżej to popularne rośliny ozdobne, doniczkowe lub ogrodowe. Pamiętajmy, że trujące dla żółwi są również grzyby, zwłaszcza muchomory. Znane są przypadki zatrucia żółwi muchomorem wiosennym i czerwonym. Większość roślin silnie toksycznych to cebulowe lub kłączowe byliny, a toksyczność dotyczy zwykle całej blisko spokrewnionej systematycznie grupy, dlatego należy szczególnie uważać na te rośliny lub rośliny blisko spokrewnione z tymi, co do których mamy pewność że są trujące.
Chciałabym przybliżyć wszystkim hodowcom żółwi lądowych problematykę trujących roślin, których należy bezwzględnie unikać w otoczeniu żółwi. Nie sposób, aby była to lista wyczerpująca, dlatego podając żółwiom roślinę zachowajmy ostrożność i upewnijmy się czy jest bezpieczna. W razie wątpliwości zrezygnujmy lub spróbujmy ją wpierw zidentyfikować.
Identyfikacja roślin
Potrzebnej identyfikacji nieznanej rośliny możemy dokonać za pomocą książkowego klucza do oznaczania roślin bądź klucza na stronie: www.atlas-roslin.pl. Posługiwanie się niektórymi kluczami może nastręczać trudności dla osób niezorientowanych w nazewnictwie botanicznym, wówczas warto chociażby pobieżnie spróbować zaklasyfikować roślinę na podstawie podobieństwa do pewnej grupy, aby zawęzić pole poszukiwań. Innym sposobem jest zamieszczenie na forum w dziale „Żywienie” pytania o identyfikację wraz ze zdjęciem nieznanej rośliny.
Podstawowe zasady
- W razie wątpliwości nie podawajmy żółwiowi nieznanej rośliny.
- Nie podwajamy i trzymajmy żółwie z dala od roślin ozdobnych, trzymanych w doniczkach w naszych domach – wiele z nich to gatunki pochodzące z odległych części świata, bardzo niebezpieczne, a niekiedy wręcz zabójcze dla zwierząt, również żółwi.
- Zachowajmy ostrożność urządzając żółwiowi terrarium i nie umieszczajmy w nim doniczek roślin ozdobnych w zasięgu żółwia. Zasięg ten należy ustalić z nadmiarem z uwagi na różne nietypowe sytuacje jak np. wspinanie się żółwia, przechylenie się rośliny itp. Uważajmy również na opadające z rośliny liście – jeśli roślina z grupy szkodliwych lub trujących zrzuca liście (nawet suche - toksyna nie zawsze się rozkłada podczas suszenia) nie umieszczajmy jej w terrarium.
- Również urządzając żółwiowi zewnętrzny wybieg upewnijmy się że na jego terenie nie rośnie nic szkodliwego, a jeśli tak jest to osłońmy lub odpowiednio podetnijmy roślinę aby uniemożliwić dostęp żółwia do samej rośliny jak i opadłego listowia. Szczególną uwagę należy zwrócić na trujące rośliny polne tj. np. szalej, szczwół plamisty czy bluszczyk kurdybanek. Jeśli rosną na wybiegu usuńmy je starannie wraz z korzeniami, bo inaczej będą szybko odrastać.
Lista roślin trujących dla żółwi
Poniższa lista składa się z dwóch części. Pierwsza część to lista roślin śmiertelnie toksycznych, których należy bezwzględnie unikać i co do których znane są przypadki zatruć u żółwi (na ogół śmiertelnych).
Druga lista to rośliny szkodliwe, niebezpieczne lub po prostu nie do końca zbadane w kontekście zatruć u żółwi, lecz na ogół niebezpieczne dla ssaków.
UWAGA! Poniższe listy mogą nie być kompletne. To, że dana roślina nie znajduje się na żadnej z nich nie oznacza automatycznie że jest całkowicie bezpieczna. Gatunków roślin, które są toksyczne są tysiące, niekiedy są to całe rodzaje, z których nie sposób wymienić wszystkich przedstawicieli. Zawsze zachowajmy ostrożność w stosunku do nowych roślin, szczególnie gdy są to rośliny ozdobne, cebulowe, krzewy. Należy pamiętać też że w przypadku większości z roślin z listy drugiej szkodliwość może objawiać się na różny sposób albo dopiero po przekroczeniu określonej dawki, dlatego nawet jeśli sporadyczne zjedzenie wymienionej tam rośliny nie spowodowało widocznego pogorszenia stanu zdrowia żółwia lub objawów zatrucia nie oznacza to, że roślina może być podawana jako element normalnej diety.
| Rośliny śmiertelnie lub silnie toksyczne | ||
| Nazwa | Typ rośliny, uwagi | Zdjęcie |
| Amarylis, rodzaj Amaryllis | Cebulowa, różnobarwne kwiaty | |
| Barwinek (rodzaj Vinca) | Silnie trujące są również inne rośliny z rodziny Apocynaceae | |
| Bieluń dziędzierzawa (Datura stramonium) | ||
| Bukszpan zwyczajny (Buxus sempervirens) | Bylina, niewielki, wieczniezielony krzew | |
| Cis, rodzaj Taxus | Drzewo iglaste | |
| Czerniec (rodzaj Actaea) | ||
| Death camas (Zigadenus, Sygadenus venenosous) | ||
| Hortensja (rodzaj Hydrangea) | ||
| Jemioła (Phorodendron flavescens) | ||
| Kalmia drobnolistna (Kalmia angustifolia) | ||
| Konwalia (rodzaj Convallaria) | ||
| Krokus, szafran (rodzaj Crocus) |  | |
| Lantana pospolita (Lantana camara) | ||
| Lulek czarny (Hyoscyamus niger) | ||
| Łubin (rodzaj Lubinus) | ||
| Naparstnica purpurowa (Digitalis purpurea) | ||
| Narcyz (rodzaj Narcissus) | ||
| Oleander (Nerium oleander) | Silnie trujące są również inne rośliny z rodzaju Apocynaceae | |
| Oxytropis macounii | ||
| Pejotl (Lophophora williamsii) | ||
| Psianka czarna (Solanum nigrum) | ||
| Rabarbar ogrodowy (Rheum rhaponticum) | ||
| Różanecznik, azalia, rododendron (rodzaj Rhododendron) | ||
| Sangwinaria (rodzaj Sanguinaria) | ||
| Sumak (rodzaj Rhus) | ||
| Szalej, cykuta (rodzaj Cicuta) | ||
| Szczwół plamisty (Conium maculatum) | ||
| Tojad (rodzaj Aconitum) | ||
| Tytoń (rodzaj Nicotiana) | ||
| Ziemniak (Solanum tuberosum) | ||
| Zimowit jesienny (Colchicum autumnale) | ||
| Rośliny toksyczne lub szkodliwe | ||
| Nazwa | Typ rośliny, uwagi | Zdjęcie |
| Acokanthera, rodzaj | ||
| Agapant afrykański (Agapanthus africanus) | ||
| Aglaonema (Aglaonema modestum) | ||
| Aksamitka (rodzaj Tagetes) | ||
| Algi (rodzaj Mycrocystis) | ||
| Amsinckia, rodzaj | ||
| Arbus precatorius | ||
| Arisema (rodzaj Arisaema) | ||
| Baileya multiradiata | ||
| Bambus (rodzaj Bambusa) | ||
| Begonia (rodzaj Begonia) | ||
| Bez (rodzaj Sambucus) | ||
| Bluszcz pospolity (Hedera helix) i inne bluszcze | ||
| Bluszczyk kurdybanek (Glechoma hederacea) | ||
| Błonczatka (rodzaj Hymenocallis) | ||
| Bożodrzew gruczołkowaty (Ailanthus altissima) | ||
| Brezylka (rodzaj Caesalpinia) | ||
| Bugenwilla (rodzaj Bougainvillea) | ||
| Chaber (rodzaj Centaurea) | ||
| Chryzantema, złocień (rodzaj Chrysanthemum) | ||
| Ciemiernik biały, czarny (Helleborus niger) | ||
| Ciemiężyca (rodzaj Veratrum) | ||
| Cissus rombolistny (Cissus rhombifolia) | ||
| Cyklamen (rodzaj Cyclamen) | ||
| Cytrusy (rodzaj Citrus) | ||
| Dąb (rodzaj Quercus) | ||
| Dereń (rodzaj Cornus) | ||
| Dieffenbachia (Dieffenbachia amoena) | ||
| Dziurawiec zwyczajny (Hypericum perforatum) | ||
| Dziwaczek Jalapa (Mirabilis jalapa) | ||
| Epipremnum złote/Rafidofora złota (Epipremnum aureum) | ||
| Eszolcja (rodzaj Eschscholtzia) | ||
| Figowiec (Fikus) benjamiński (Ficus Benjamina) | ||
| Figowiec (Fikus) lirokształtny (Ficus lyrata) | ||
| Figowiec (Fikus) sprężysty (Ficus elastica decora) | ||
| Filodendron (rodzaj Philodendron) | ||
| Fiołek afrykański (Saintpaulia ionantha) | ||
| Gardenia (rodzaj Gardenia) | ||
| Glicynia, wisteria (rodzaj Wisteria) | ||
| Glistnik (rodzaj Chelidonium) | ||
| Glorioza (rodzaj Gloriosa) | ||
| Goździk (rodzaj Dianthus) | ||
| Groszek nadmorski (Lathyrus maritimus) | ||
| Groszek pachnący (Lathyrus odoratus) | ||
| Guzikowiec zachodni (Cephalanthus occidentalis) | ||
| Heteromeles arbutifolia | ||
| Hiacynt (rodzaj Hyacinthus) | ||
| Hippomane mancinella | ||
| Irys (rodzaj Iris) | ||
| Jałowiec (rodzaj Juniperus) | ||
| Jaskier (rodzaj Ranunculus) | Niektóre źródła podają, że jaskry ogólnie mogą powodować u żółwi podrażnienia skóry. Inne źródła, wskazują z kolei na niebezpieczeństwo śmiertelnego zatrucia. Wydaje się zatem, że dla żółwi istnieje pewna bezpieczna dawka ranunkuliny. Tym samym powinno się generalnie unikać jaskrów. | |
| Jaśmin (rodzaj Jasminum) | ||
| Jaśmin żółty (Gelsemium sempervirens) | ||
| Jaśminowiec (rodzaj Philadelphus) | ||
| Jatrofa (rodzaj Jatropha) | ||
| Juka aloesowata (Yucca aloifolia) | ||
| Kaladium (rodzaj Caladium) | ||
| Kalia (rodzaj Zantedeschia) | ||
| Kalmia wielkolistna, szerokolistna (Kalmia latifolia) | ||
| Kasztanowiec (rodzaj Aesculus) | ||
| Kolcowój zwyczajny (Lycium helimifolium) | ||
| Kolokazja (rodzaj Colocasia) | ||
| Konopie (rodzaj Cannabis) | ||
| Kruszyna, szakłak (rodzaj Rhamnus) | ||
| Krynia (rodzaj Crinum) | ||
| Kuflik (podrodzaj Callistemon) | ||
| Kurzyślad (rodzaj Anagallis) | ||
| Len zwyczajny (Linum usitatissimum) | ||
| Ligustr (rodzaj Ligustrum) | ||
| Lilia tygrysia (Lium tigrinum) | ||
| Lnica pospolita (Linaria vulgaris) | ||
| Lobelia, stroiczka (rodzaj Lobelia) | ||
| Miechunka rozdęta (Physalis alkekengi) | ||
| Mieczyk (rodzaj Gladiolus) | ||
| Miesięcznik kanadyjski (Menispermum candense) | ||
| Miłek wiosenny (Adonis vernalis) | ||
| Miodla pospolita (Melia azedarach) | ||
| Modligroszek (Abrus precatarius) | ||
| Monstera dziurawa (Monstera deliciosa) | ||
| Muchołówka (rodzaj Dionaea) | ||
| Myoporum laetum | ||
| Nandina (Nandina domestica) | ||
| Niecierpek (rodzaj Impatiens) | ||
| Obuwik (rodzaj Cypripedium) | ||
| Ognik (rodzaj Pyracantha) | ||
| Orlik (rodzaj Aquilegia) | ||
| Orzech (rodzaj Juglans) | ||
| Ostrokrzew (rodzaj Ilex) | ||
| Ostróżka (rodzaj Delphinium) | ||
| Palma Areka (Areca catechu) | ||
| Papryka (rodzaj Capsicum) | ||
| Pasternak (rodzaj Pastinaca) | ||
| Penstemon (rodzina Penstemon) | ||
| Pieczennik (rodzaj Cestrum) | ||
| Pierwiosnek (rodzaj Primula) | ||
| Piwonia (rodzaj Paeonia) | ||
| Pokrzyk wilcza jagoda (Atropa belladonna) | ||
| Pomidor (rodzaj Lycopersicon) | ||
| Primus caroliniana | ||
| Psianka koralowa (Solanum pseudocapsicum) | ||
| Psianka słodkogórz (Solanum celastrum, dulcamara) i inne psiankowate (rodzaj Solanaceae) | ||
| Rącznik pospolity (Ricinus communis) | ||
| Robinia akacjowa (Robinia pseudoacacia) | ||
| Rosiczka (rodzaj Droscera) | ||
| Rozmaryn lekarski (Romarinus officinalis) – niektóre odmiany (liście) | ||
| Sadziec konopiasty (Eupatorium rugosum) | ||
| Sansewieria (Sansevieria trifasciata) | ||
| Saponaria vaccaria | ||
| Sekwoja (rodzaj Sequoia) | ||
| Serduszka (rodzaj Dicentra) | ||
| Skrzydłokwiat (rodzaj Spathiphyllum) | ||
| Skrzyp zimowy (Equisetum hyemale) | ||
| Smaczliwka, awokado (Persea Scheffer) | ||
| Sorgo alpejskie (Sorghum halpense) | ||
| Starzec Herreiana (Senecio rowleyanus, S. herreinus) | ||
| Stopkowiec tarczowaty (Podophyllum peltatum) | ||
| Storczyki (rodzaj Paphiopedilum) | ||
| Strelicja królewska (Strelitzia reginae) | ||
| Szczaw zwyczajny (Rumex acetosa) | ||
| Szczawik (rodzaj Oxalis) | ||
| Szczwół plamisty (Conium maculatum) | ||
| Szeflera (rodzaj Schefflera) | ||
| Szkarłatka (rodzaj Phytolacca) | ||
| Śliwa (rodzaj Prunus) - zaliczają się do niego również: Wiśnia, Nektarynka, Brzoskwinia, Grusza, Morela, Migdał | ||
| Śniedek (rodzaj Ornithogalum) | ||
| Trojeść (rodzaj Asclepias) | ||
| Trójlist (rodzaj Trillium) | ||
| Trzmielina zwyczajna (Euonymus europaeus) | ||
| Tulipan (rodzaj Tulipa) | ||
| Ubiorek (rodzaj Iberis) | ||
| Wawrzyn szlachetny (Laurus nobilis) | ||
| Werbena (rodzaj Verbena) | ||
| Wilczomleczowate (rodzina Euphorbiaceae) | Bardzo duża (obejmująca około 7500 gatunków) rodzina roślin zielnych, drzew, krzewów, sukulentów i krzewinek. Do rodziny tej zalicza się m. in. Wilczomlecz piękny (in. poinsecja nadobna, gwiazda betlejemska; Euphorbia pulcherrima) | |
| Wilec (rodzaj Ipomoea) | ||
| Winobluszcz (rodzaj Parthenocissus) | ||
| Wyżlin (rodzaj Antirrhinum) | ||
| Zawilec, anemon (rodzaj Anemone) | ||
| Zefirant (rodzaj Zephyranthes) | ||
| Złotokap (rodzaj Laburnum) | ||
| Zroślicha stopowcowa (Syngonium podophyllum) | ||
| Żarnowiec miotlasty (Cytisus scoparious) | ||
| Żmijowiec zwyczajny (Echium vulgare) | ||
| Żółtnica pomarańczowa (Maclura pomifera) | ||
Bibliografia:
[1] California Turtle and Tortoise Club Poisonous Plant List; http://www.tortoise.org/general/poisonp.html
[2] Encyklopedia pnączy: http://www.pnacza.info
[3] http://www.sdturtle.org/Plants%20that%20Poison.htm
[4] Hornfeldt C. S.: Poisonous Plants, http://www.tortoise.org/general/poiscase.html